Luajti futboll e jetoi si rock star. U bë krenaria e një kombi falë përdorimit të topit e ëndrra e shumë vajzave (e realizuar për dy fituese të Miss World) falë ngjyrës së syve.

Jeta e George Best, gjeniut më kryeneç që mund të kenë parë ndonjëherë fushat e lojës së bukur është bërë objekt filmash, librash e këngësh falë mënyrës unike të shprehjes së mendimeve e ndjenjave nga ylli irlandezo verior.

“Në jetë pjesën më të madhe të parave e kam harxhuar për alkool, femra e makina të shpejta. Atë që mbetet e kam prishur…”

“Nëse do të kisha lindur i shëmtuar, nuk do të kishit dëgjuar asnjëherë të flitej për Pele…”

Në ndeshjen e tij të fundit të luajtur me kombëtaren e Irlandës së Veriut, më 13 tetor 1976, me skuadrën kundërshtare, Hollandën, aktivizohej një farë Johan Cruyff. “Padyshim ti je më i miri në botë Johan, por vetëm sepse unë nuk kam më kohë…”

Megjithatë ndeshjen më të hidhur me kombëtaren përsa i përket rezultatit por edhe përjetimit të përvojës në transfertë, George Best e luajti në kryeqytetin e Shqipërisë, Tiranë.

Më 24 nëntor 1965 në “Qemal Stafa” kombëtarja e drejtuar nga Loro Boriçi ndalte në një barazim 1-1 Irlandën e Veriut. Golit të avantazhit mik, shënuar në minutën e 58’ nga Willie Irvine, i përgjigjej shkodrani Medin Zhega në minutën e 77’. Një barazim që do t’i digjte Irlandës së Veriut mundësinë për të marrë pjesë në Kupën e Botës Angli 1966.

Fitues i Topit të Artë dhe Kupës së Kampionëve me Manchester United, George Best është një ndër lojtarët më të mëdhenj që nuk ka luajtur ndonjëherë në një Botëror.

Barazimi në Tiranë por edhe ditët e qëndrimit në kryeqytetin tonë, komentohen kështu nga vetë Best në një prej autobiografive të tij:
“Fluturime direkte për në Tiranën e viteve 60’ nuk kishte. Hoteli nuk kishte asgjë të përafërt me karakteristikat që e cilësojnë një ndërtesë me këtë emër. Ushqimi po ashtu. Bari në fushën e stërvitjes ishte krasitur me kosë dhe ishte aq i gjatë sa po të ishin fshehur aty dy pantera, nuk do i kishim dalluar dot. Luanim gjatë gjithë kohës me letra e të vetmen herë që dolëm nga hoteli shkuam në një kinema ku transmetohej një film rus me titra në shqip…”

George Best u nda nga jeta në vitin 2005. Në Belfast, në një ditë me shi, Georgie “the” Best u përcoll për në banesën e fundit nga 25 mijë njerëz.

20 qershor 1976, stadiumi “Marakana”, Beograd, Jugosllavi. Çekosllovakia dhe Gjermania Perëndimore diskutojnë edicionin e pestë të Kampionatit Europian të futbollit. 120 minuta lojë mbyllen me rezultatin e barabartë 2-2 dhe për të përcaktuar fituesin nevojitet llotaria dramatike e penalltive.

Nga pika e bardhë çekosllovakët nuk gabojnë me Masný, Nehoda, Ondruš dhe Jurkemik. Gjermanët përgjigjen me Bonhof, Flohe dhe Bongartz, por kur radhën e ka Uli Hoeness, topi i goditur prej tij përfundon mbi traun e portës.

Rezultati shkon në 4-3 dhe goditja e radhës është vendimtare për fatet e turneut. Përsipër e merr numri 7, mesfushori Antonin Panenka. Flokë të zeza, mustaqe (që më pas do ngelen në histori si karakteristikë e pandarë e futbollistit) dhe qetësi, të paktën në dukje. Përballë ka një ikonë si Sepp Maier. Vrull i gjatë dhe në çastin kur pritet një goditje e fortë, fantazisti i jep topit një prekje të ëmbël poshtë dhe e përcjell atë në mesin e portës në formën e një parabole. Sepp Maier e Gjermania mposhten, ndërsa Çekosllovakia fiton ndeshjen e trofeun. Antonin Panenka i jep skuadrës së tij (sot e vështirë të thuash kombëtare, pasi vetë mesfushori është nga Republika Çeke ndërsa lavdinë e ndau me bashkëlojtarë nga Sllovakia) Kupën ndërsa historisë së futbollit emrin e gjuajtjes më spektakolare të një penalltie.

Ndër vite forma e goditjes është përsëritur shpeshherë, në kampionate kombëtarë apo edhe turne prestigjiozë si Kupa e Botës e Kampionati Europian. Diku me sukses:

E diku jo:

Antonin Panenka gjithë karrierën e tij në Çeki luajti për klubin Bohemians të Pragës dhe me ndërrimin apo “lehtësimin” e sistemit politik provoi të luante edhe në Austri. Sot kryen funksionin e presidentit të skuadrës së tij të zemrës dhe është i pluridekoruar nga institucionet drejtuese të futbollit botëror. Për publikun shqiptar në moshë të re, emri i tij erdhi në vëmendje në korrikun e shkuar. Arsyeja: Alban Hoxha…

Viti futbollistik 1966 mbahet mend për zhvillimin e Kampionatit të VIII Botëror në tokën që lojën e bukur e shpiku dhe më pas e përhapi nëpër glob, atë angleze. Në ishull ai edicion kujtohet e nderohet me nostalgji për vetë faktin se është viti i të vetmit botëror të fituar nga kombëtarja e “Tre Luanëve”; në Gjermani kujtohet me më pak dëshirë për golin e tretë të anglezëve në finale: gjuajta e Geoff Hurst nuk e kaloi vijën fatale por goli u konsiderua i vlefshëm nga gjyqtarët e takimit. “Nuk mund të ankohemi, ne kemi humbur luftën”, shpreheshin gjermanët në përfundimin e finales. Lufta të cilës i referoheshin ishte e Dyta Botërore, e përfunduar 20 vite më parë. Ishin kohë të tjera.

Kupa e Botës Angli 1966 mbetet në histori edhe si e para e transmetuar e gjitha në televizion dhe e mbuluar gjerësisht nga ana mediatike. Megjithatë ky shkrim nuk ka për qëllim tregimin e anekdotave e kurioziteteve nga ai edicion por kujtimin e njërës prej skuadrave që në tokën e Mbretëreshës çuditi jo vetëm kundërshtarët, por mbarë botën e futbollit: Korea e Veriut.

Për Korenë e Veriut dihet shumë pak. Shtet që tërheq vëmendjen nëpër kronika sa herë në agjensitë prestigjoze të informacionit publikohet ndonjë lajm që vjen “era portal”: “Xhaxhai i Kim Jong-Un, kundërshtar politik i udhëheqësit koreanoverior është shpallur fajtor për tradhëti kombëtare dhe si dënim trupi i tij është shqyer nga qentë e diktatorit”; për t’u zbuluar më pas që pas publikimit të lajmit xhaxhai është shfaqur në ndonjë kongres të partisë dhe nuk duket aq i kafshuar… Gjithashtu për Korenë e Veriut dëgjojmë edhe sa herë testojnë ndonjë raketë bërthamore apo “ngacmohen” në distancë me udhëheqësit perëndimorë (amerikanë).

Në vitet ’60, shteti aziatik ishte në ndërtim e sipër. Lufta me Korenë e Jugut (1950-1953) kishte lënë pasoja të mëdha në njerëz, infrastrukturë e rrjedhimisht mirëqënie sociale. Luftë që pa të përfshirë drejtpërdrejt Shtetet e Bashkuara, Bashkimin Sovjetik dhe Kinën. Secila prej fuqive mbështeti e furnizoi me armë njërën prej dy Koreve duke i shtuar benzinë zjarrit dhe masakruar popullsinë civile si nga njëra anë ashtu edhe tjetra e kufirit. Pas përfundimit të saj gadishulli korean u nda më dysh: Veriu komunist i mbështetur nga Kina maoiste dhe Bashkimi Sovjetik ndërsa Jugu kapitalist me sytë nga Amerika. Lufta mes dy Koreve në teori nuk ka përfunduar akoma, duke qenë se mes dy shteteve nuk është firmosur asnjëherë një traktat paqe, por vetëm një armëpushim, nga i cili Korea e Veriut është tërhequr vitet e fundit.

Që nga ajo kohë pak dihet për shtetin totalitar, ku kulti i personit të Udhëheqësit të Madh shpeshherë bëhet grotesk, të paktën nga informacionet e vërteta që depërtojnë e mbërrijnë deri te ne. Një izolim që ngjan me atë të Shqipërisë socialiste, por ndryshe nga vendi ynë pushteti në Korenë e Veriut, pas vdekjes së Kim Il-sung në vitin 1994, kaloi në duart e të birit Kim Jong-il. Pas ndarjes nga jeta edhe të këtij të fundit në vitin 2011, udhëheqës suprem i vendit bëhet Kim Jong-Un, protagonist në media vitet e fundit dhe i përshkruar si kërcënim për paqen në botë.

Për t’u kthyer te futbolli, nuk do shumë mend për të kuptuar që si çdo sport apo veprimtari që mund të ndikojë në propagandë është i varur direkt nga shteti. Kualifikueset për botërorin e vitit 1966 i jepnin të drejtë pjesëmarrjeje vetëm një kombëtareje nga Afrika, Azia dhe Australia. Si pasojë gara u bojkotua nga të gjitha shtetet përbërëse të konfederatave të mësipërme me përjashtim të vetëm dy vendeve: Koresë së Veriut dhe Australisë. Problemi tjetër ishte se Australia kishte kontribuar si pjesë e OKB në luftën e dy Koreve dhe dy shtetet nuk e njihnin njëri-tjetrin. Si pasojë u vendos që dy ndeshjet që do përcaktonin pjesëmarrësin në botërorin e Anglisë do të luheshin në fushë neutrale, në Kamboxha. Për surprizën e të gjithëve, Korea e Veriut e mundi një herë 3-1 e një herë 6-1 Australinë dhe fitoi të drejtën për të marrë pjesë në Kupën e Botës. Por problemet nuk kishin të sosur: as Anglia nuk e njihte shtetin e Koresë së Veriut e u deshën biseda e marrëveshje të gjata diplomatike për të pranuar hyrjen e aziatikëve në Britani.

Shorti i caktoi koreanoveriorët në të njëjtin grup me Bashkimin Sovjetik, Kilin e Italinë. Kombëtarja aziatike u vendos në qytetin e Middlesbrough, në një hotel pranë aeroportit dhe menjëherë fitoi simpatinë e banorëve vendas. Për ta aziatikët shtatshkurtër e të edukuar u bënë skuadra e dytë e zemrës. Madje shumë familje vendase përgatitnin ushqime për lojtarët në formë mikpritjeje por edhe pasi shikonin stërvitjet e stërmundimshme të Koresë së Veriut: arma e tyre më e fortë e që i ndihmoi të habisnin këdo qe përgatitja e paparë fizike.

Ndeshja e parë shkoi sipas parashikimeve, 3-0 për Bashkimin Sovjetik. Loja e fortë dhe e ashpër e sovjetikëve i çoroditi aziatikët “e vegjël” por i shërbeu si përvojë për ndeshjet e ardhshme. Në ndeshjen e dytë koreanoveriorët shfaqën futbollin e tyre të shpejtë e konstant, por pa arritur të konkretizojnë. Kilenët kalojnë në avantazh dhe me këtë rezultat botërori i Koresë së Veriut mund të konsiderohej i mbyllur: por pak minuta nga përfundimi barazojnë me një gol të shënuar nga Pak Sung Jin. Gjithçka rihapej dhe ndeshja e radhës me Italinë përcaktonte se cila prej dy skuadrave do kalonte në çerekfinale.

Në letër nuk duhet të kishte histori. Nga njëra anë Façhetti, Rivera, Mazzola e Bulgarelli, në tjetrën disa të panjohur. Por 19 korriku i vitit 1966 do të jeptë një tjetër verdikt. Italia dominoi pa mundur të konkretizojë, ndërsa Korea e Veriut me një kundërsulm të shpejtë në përfundimin e pjesës së parë shtangu të kaltërit me golin e shënuar nga Pak Doo Ik. Gol epik për aziatikët që mundin Italinë (e mbetur me 10 lojtarë pas dëmtimit të Bulgarelli-t në pjesën e parë, atëherë nuk ekzistonte rregulli i zëvendësimeve) dhe e shikojnë veten në çerekfinale.

Përpara se të vijojmë me tregimin e historisë së Koresë së Veriut në Angli 1966 duhet thënë se në vendin e tyre, rezultati i ndeshjes u mësua nëpërmjet radios në orët e para të mëngjesit duke shkaktuar një gëzim e lumturi të imagjinueshme. Por ajo që lehtësoi vetë lojtarët, ishte fakti se kishin përmbushur porosinë e udhëheqësit Kim Il-sung, i cili përpara se t’i përcillte i kishte porositur të ktheheshin nga Anglia me “të paktën një fitore”. Se ç’mund të ndodhte në të kundërt, këtë nuk e dimë, por fitorja me Italinë shmangu çdo lloj skenari të mundshëm.

Çerekfinalja i vë përballë Portugalisë së Eusebio-s. Ndeshja luhet në Liverpool, në Goodison Park dhe shumë njerëz nga Middlesbrough spostohen atje për të bërë tifo për Korenë e Veriut. Pas 20 minutave lojë tabela e rezultatit shënon 3-0 për aziatikët. Po. 3-0 për aziatikët. Kur shumë menduan se përralla ishte ende larg fundit mendoi Eusebio të përshpejtonte epilogun: 4 gola nga Topi i Artë i vitit 1965 dhe fitore e Portugalisë 5-3.

Mes përshëndetjeve të publikut vendas, përcjelljes nga kryebashkiaku i Middlesbrough dhe banorëve që gjat qëndrimit në Angli i trajtun aziatikët misteriozë si të ishin bijtë e tyre, kombëtarja e Koresë së Veriut mori rrugën e kthimit për në atdhe. Natyrisht pritja ishte triumfuese dhe secili prej lojtarëve u nderua për paraqitjen në Kupën e Botës dhe ngritjen e flamurit kombëtar në sytë e perëndimorëve.

Më vonë u tha se futbollistët u dënuan nga regjimi totalitar pas kthimit nga Anglia pasi kishin festuar me alkool dhe femra fitoren ndaj Italisë, lajm që asnjëherë nuk u verifikua e që mendohet të jetë fryt i propagandës e stereotipeve. Në Itali që nga viti 1966 çdo disfatë në futboll cilësohet si një “Kore e re” e për shumë vite u besua se Italinë nga botërori e përjashtoi goli i një dentisti. Në të vërtetë Pak Doo Ik para se të bëhej futbollist kishte punuar në fabrikën e letrave e pas largimit nga futbolli si mësues i edukimit fizik.

Një dokumentar i vitit 2002, me titull “The Game of Their Lives”, shkruar nga Daniel Gordon, tregon me detaje botërorin “e çmendur” të Koresë së Veriut, ku flasin edhe vetë protagonistët. Një film historik, për faktin se qe e e para trupë perëndimore që u lejua të filmonte në Korenë e Veriut pas një kërkese të shqyrtuar disa vite me radhë. Shikim të këndshëm:

Historia e veçantë e kësaj jave vjen nga Sllovakia, ku futbolli bën realitet ëndrrën e një të riu që deri diku nuk besonte më në realizimin e saj. 23 vjeçari Ján Krivák, 18 muaj më parë ngiste një kamion, ndërsa në janarin e kaluar debutonte me kombëtaren e vendit të tij në një miqësore përballë Suedisë.

Krivák nisi të luajë futboll në fëmijërinë e tij dhe deri në vitin 2015, kur ju bashkua Ferschnitz, skuadër në ligën e gjashtë austriake, të pakta ishin premisat për një grumbullim të tijin nga skuadra kombëtare. Madje për “ca parà më tepër”, qendërmbrojtësi, bashkë me një shok të tijin nisën të punonin si shoferë kamioni.

“Shpërndaja pjesë këmbimi për makina në afërsi të qytetit të Linz”, tregon Krivák për revistën angleze FourFourTwo. Megjithatë, përpos punës si shofer i riu sllovak ndiqte ëndrrën e tij për lojën e bukur, duke u kthyer në kampionatin vendas ku firmos për skuadrën e ligës së parë, Podbrezova.

Forma e mirë e shfaqur i shpërblehet më një ftesë nga Sllovakia, për ndeshjen miqësore me Suedinë. Sfidë në të cilën aktivizohet në pjesën e dytë. “Do më pëlqente shumë të luaja në ligat profesioniste të një vendi tjetër.” Me këtë ritëm ndoshta dhe ja del, pasi për Ján Krivák vargjet “jam shofer, shofer kamioni, nga më shkojnë rrotat, s’më shkon timoni” nuk vlejnë…

Të pyesësh Kastriot Tushën në derën e Teatrit të Operas “ju vetë a jeni artist?” është njëlloj si në hyrje të një stadiumi të rastisësh përballë Maradona-s e t’i thuash “ju vetë keni luajtur ndonjëherë me top?”. Më e pakta që mund të marrësh (po të ra shansi të jesh afër yllit argjentinas) është një “shpëlarje” me terminologji jo fort intelektuale.

Megjithatë përtej krahasimeve të largëta në distancë e realitete, shumë vajza e gra zanatin apo rolin e tyre në shoqëri e në ambiente pune e kryejnë në mënyrë të përkryer. Një model suksesi, këmbëngulje dhe arritjeje është ai i 28-vjeçares nga Hong Kong, Chan Yuen-ting, e para trajnere femër kampione në një ligë të parë profesioniste nën drejtimin e një skuadre meshkujsh: Eastern Sports Club, ekipi kampion i Hong Kong Premier League.

Me një diplomë gjeografie në xhep, Chan Yuen-ting ju përkushtua e gjitha futbollit kur nisi të studiojë për shkenca sportive dhe menaxhim shëndeti, ndërkohë që pjesën tjetër të kohës luante futboll me skuadrën lokale të Sha Tin.

Pasioni dhe serioziteti i vajzës ranë në sy edhe te drejtusit e skuadrave të meshkujve: një prej tyre, Pegasus FC, e afroi si analiste ndeshjesh e më pas i besoi rolin e zv.trajneres. Kulmi në karrierën e saponisur si trajnere për Yuen-ting, qe oferta që i bëri Eastern Sports Club për t’u bërë trajnere e parë, pas largimit për në Kinë të teknikut të mëparshëm.

Sezoni i parë në drejtim, 2015-16, kurorëzohet me titullin kampion dhe skuadra shpërblehet me kualifikimin në Champions League-n aziatike. 22 shkurti i kaluar pa për herë të parë në një turne kontinental një trajnere femër nën drejtimin e një skuadre meshkujsh: përballë Chan Yuen-ting, në pankinën e skuadrës kundërshtare ulej Luiz Felipe Scolari…

Duhet të shtoj diçka tjetër?!

Sot kalendarët futbollistikë planifikohen në korrik për një sezon që përfundon qershorin tjetër, me festa kombëtare, pushime për eleminatoret e kompeticione brenda dhe jashtë vendit që alternohen e kombinohen me saktësine më të madhe duke respektuar parimet e rastësisë dhe duke i lënë mundësinë tifozëve të shijojnë lojën e bukur me një shpeshti të kënaqshme. Mirëpo kjo panoramë nuk ka qenë gjithnjë e tillë.

Në fillimin e vitit 1945, bota kishte halle të tjera përpara se t`i përkushtohej futbollit. Gjermania dhe Hitleri tashmë po prapësoheshin drejt kolapsit të pashmangshëm, por refuzimi i tyre për t`u dorëzuar pa luftë po shkaktonte shkatërrim dhe mjerim sa të madh, aq të panevojshëm. Për t`i shtuar më tepër “dhimbje koke” aleatëve, “drurin” nazistëve po ua jepte anëtari më i dyshimtë i perëndimit: Bashkimi Sovjetik. Anglezët, të parët që mbajtën qëndrim ndaj politikave të Gjermanisë, e panë veten të paaftë për t’a neutralizuar armikun të vetëm. Megjithatë, më 7 maj nazistët kapitullojnë dhe siç thote Shekspiri: “gjithçka është e mirë kur përfundon mirë”. Lufta e Dytë Botërore do të mbaronte më 2 shtator me dorëzimin e Japonisë, por kjo ishte një çështje mes tyre dhe Amerikës. Europa në këtë periudhë ishte e qetë dhe tani njerëzia vriste mendjen se si do t`i ktheheshin normalitetit.

Në frymën e kësaj të fundit, filluan turet futbollistike. Kujtojmë se gjatë Luftës së Dytë Botërore, FIFA e kishte ndërprerë Kupën e Botës dhe UEFA do të themelohej 9 vite më vonë. Turnetë mungonin, por dëshira ishte. Dhe ku ka deshirë, gjendet mënyra. Kështu, më nëntor 1945, në Angli zbarkon Dinamo e Moskës. Ishte një tur i shumëpritur, i cili kishte 2 muaj që shtyhej. Arsyeja? Dinamovitët kishin dërguar te autoritetet angleze 14 kërkesa, ndërmjet të cilave: ata do të ushqeheshin vetëm në ambasadën sovjetike në Londër, do të kishin të paktën një ndeshje të arbitruar prej një gjyqtari sovjetik dhe do të luanin se s`bën kundër Arsenalit, që ishte superfuqia futbollistike e kohës.

Për të kuptuar përmasat e kësaj ngjarjeje, duhet të kuptojmë panoramën futbollistike të atyre viteve: Anglia ishte ende qendër rëndese në arenën ndërkombëtare. Fakti qe ishin shpikësit e vetë lojës i bënte të ndiheshin të sigurte në fushën e blertë. Kujtojmë se përpara Luftës së Parë Botërore, Anglia kishte themeluar nje Kombetare të Dytë – “Amatorët” – që përbëhej nga lojtarë të cilët nuk ia dilnin të zinin vend në Kombëtaren e Parë. Megjithëse të quajtur amatorë, ai ekip është përgjegjës për humbjet më të thella të një sërë përfaqësuesesh të respektuara të kontinentit (mundën 9-0 Gjermanine, 15-0 Francën).

Megjithëse të regjistruara 3 dekada më parë, të tilla rezultate u jepnin anglezëve një aureolë pamposhtmërie dhe frike. Ndaj mund të kuptohet kurioziteti dhe interesi që stimuloi vendimi i Dinamos për të mos u ndeshur me Kombëtaret në shenjë respekti, por duke këmbëngulur të ndesheshin me Arsenalin e madh që kishte gjunjëzuar Vjenën dhe të tjera ekipe të mëdha të kohës. Për të cituar nga trajneri moskovit Yakushin: “Të shkojmë në Londër e të mos ndeshemi me topçinjtë do të ishte si të shkonim në Kairo e të mos shihnim piramidat.” Por opinioni publik ishte i bindur se këto piramida ishin shumë të larta për vizitorët nga Moska.

Përtej kërkesave gati-gati në stil ultimatumi, dinamovitët u dukën goxha të turpshëm kur zbritën në aeroport. Të gjithë ishin veshur njëlloj, me pallto blu dhe valixhe të zeza. Ishin të kursyer me fjalët përpara gazetarëve, madje dhe përkthyesi sikur i filtronte deklaratat. Të pritur pa ceremoni, flamuj apo lule, delegacioni u drejtua menjëherë për te akomodimi i tyre. Mediat përfituan nga rasti për t`i pagëzuar “Të Heshturit”. Por ata do të flisnin në fushë.

Pasi ndërruan disa vende fjetjeje për shkak të kushteve të papërshtatshme, madje pati familje londineze që ofruan t`i strehonin futbollistët në shtëpitë e tyre, më në fund Dinamo u akomodua në Imperial Hotel në Russell Square. Për t`u stërvitur, sovjetiket përdorën një kompleks garash për qen, por çuditërisht me cilësi bari dhe dhomash zhveshjeje më të lartë se shumë stadiume të kohës. Në këtë atmosferë padurimi mbërriti dhe ndeshja e parë: ajo kundër Chelsea në Stamford Bridge-in e mbushur me 85 000 spektatorë.

Ende pa nisur takimi, dinamovitët i habitën vendasit në dy aspekte. Së pari, ata dolën në fushë 15 minuta para ndeshjes për stretching, praktikë kjo që nuk njihej në Angli. Së dyti, ata i dhuruan buqeta lulesh çdo lojtari të ekipit kundërshtar, një rregull standard në Rusi por larg klimës kompetitive britanike. Duartrokitjet dhe brohorimat inkurajuese të turmës i vunë në siklet zyrtarët e federatës angleze për mikpritjen e tyre që linte për të dëshiruar. Përpara turit, turma hamendësonte se niveli i Dinamos ishte ai një ekipi të kategorisë së 3-të në Angli. Kjo bindje u duk se po konfirmohej kur Chelsea mori avantazhin 2-0, ndonëse golat ishin aksidentalë dhe nuk reflektonin balancat në fushë. Çudia më e madhe për turmën ishte fakti që në asnjë rast rrjetën nuk e tundi Tommy Lawton, ndër futbollistët anglezë më të mëdhenj të kohës, i cili megjithatë mbeti një rrezik konstant per rusët dhe me siguri do të kishte regjistruar gola pa fund atë ndeshje sikur përballë të mos kishte kapitenin qendërmbrojtës Vitali Semichastniy dhe portierin Alexei Khomich, i mbiquajtur “Tigri”. Khomich më vonë do të stërviste te moshat e Dinamos një djalosh të ri me emrin Lev Yashin. Ndërkohë i blerë nga Everton një javë përpara ndeshjes për shumën atëherë astronomike prej £14 000, Laëton udhëhiqte në fushë londinezët të cilët si rrallë herë ishin veshur me nuance të kuqe.

Para përfundimit të pjesës së pare, Dinamo humbi një penallti. Minuta e 70` dhe ende Chelsea kryesonte 2-0. Por pikërisht në fund moskovitet gjetën frymëzim. Lojtari i krahut të djathtë Kartsev shënoi dhe 7 minuta më pas asistoi Archangeliskiy-n. 2-2! Tërbohet turma! Komentatorët rusë nuk dinë ç`epitet të thonë më parë! Dinamo është e lavdishme… deri sa Lawton gjen rrugën e rrjetës me një goditje potente me kokë. Por në frymën e fundit, Bobrov shënon nga një pozicion dukshëm jashtë loje. Për fatin e tij të mirë, gjyqtari nuk është i vëmendshëm dhe gjithçka mbyllet 3-3. Megjithatë, duke patur parasysh atë që u pa përgjatë 90 minutave, padrejtësi në këtë rast do të quhej sikur Dinamo të dilte e mposhtur atë ditë. Turma shpërthen në fushë e ekzaltuar duke i marrë mbi supe lojtarët e Dinamos e duke i hedhur drejt qiellit si heronj. Stili i lojës dhe thjeshtësia ruse i kishte dehur ata. Sovjetikët ndërronin pozicione gjatë gjithë lojës, kishin ritëm, sprint dhe ishte e pamundur t`ua ndiqje fillin e aksionit. “Dinamo është ekipi më i mirë kundër të cilit kam luajtur”, do të rrëfente qendërmbrojtësi i Chelsea-t John Harris.

Performanca heroike e Dinamos do të trumbetohej lart e poshtë Europës. Të nesërmen e takimit, Jules Rimet, presidenti historik i FIFA-s i njohur për themelimin e Kupës së Botës, do të hartonte personalisht ftesën ndaj BRSS për t`iu bashkuar organizmit botëror të futbollit. I tillë ishte impakti i Dinamos. Kur i erdhi rradha të ndesheshin përsëri, përballë do të kishin Cardiffin e Uellsit. Cardiff ishte një ekip i kategorisë së tretë, pra i konsideruar si i barabartë me Dinamon deri përpara takimit me Chelsean. Për ta kuptuar edhe një herë se sa e kishin nënvleresuar anglezët mysafirin nga Moska, mjafton të themi rezultatin e kësaj ndeshjeje mes “të barabartësh”: 10-1 për Dinamon. “Ata janë një makineri, jo ekip normal”,- do të shprehej trajneri i uellsianëve Spiers. Daily Sketch do të shkruante: “Nuk dihet nëse ky klub nga Lindja do të mundet ndonjëherë nga ndonjë skuadër qoftë angleze, skoceze, uellsiane apo irlandeze.” Gjithsesi, simpatia për rusët vetëm sa rritej. Rradha e spektatorëve për ndeshjen me Cardiff kishte nisur që në 4 të mëngjesit. Përpara fillimit të 90 minutëshit, ishin vendasit kësaj rradhe që u bënë dhurata miqve, teksa secili dinamovit mori një llambë minatori si suvenir i një vendi që jetonte me industrinë e minierave.

Nga ana teknike, moskovitët luanin në një stil të ngjashëm me tiki-takën, por sigurisht më pak të rafinuar e me më shumë fokus te vertikaliteti dhe shpejtësia – një stil i njohur si passovotchka. Për ta ekzekutuar siç duhet, nevojitej përgatitje e lartë fizike dhe mendore për të punuar në skuadër e për të bërë pressing në lojën trup-me-trup. Mentaliteti ishte ofensiv dhe saktësia e pasimeve ishte një karakteristikë që binte dukshëm në sy. Mirëpo merita e vërtetë e tyre qëndronte në lëvizjen pa top. Trajneri revolucionar Boris Arkadiev, i cili kishte bërë mrekullira me modestet e Metalurgut të Moskës në fillimet e karrierës së tij, kishte nisur të aplikonte te Dinamo një formacion inovativ 4-2-4. 5-6 lojtarët e avancuar shkëmbenin pozicione gjatë gjithë kohës duke i cmendur mbrojtjet kundërshtare. Me përkedheli, ai e quante këtë taktike: “çrregullim i Organizuar”. Mbrojtësi i Chelsea-t Albert Tennant do të thoshte: “Ata nuk pushonin një minutë. Ne nuk e mbanim dot ritmin e Dinamos.” 25-30 vjet më vonë, kjo taktikë do të bëhej e pavdekshme nga Johan Cruyff dhe Ajax-i i madh që fitonte Kupen e Kampionëve 3 herë rresht, për të vijuar me Holandën që rrëmbeu zemrat e sport-dashësve në Botërorin e 1974, për t`i thyer ato ne finale. Fatkeqësisht, pak veta e dinë se rrënjët e asaj shfaqeje artistike tulipane në fushën e blertë, i famshmi futboll total, gjenden te turi më pak i njohur që Dinamo e Moskës kreu në nëntorin e 1945.

Më në fund erdhi rradha e ndeshjes së shumëpritur: përballja me Arsenalin. Për Arkadievin, kjo përballje ishte si një ndeshje mes përbindvshit të Frankenshtajnit dhe krijuesit të tij. E gjithë filozofia e përshkruar më lart nuk ishte gjë tjetër veçse “frymë ruse në shpikjen angleze” sic thoshte vetë trajneri rus duke iu referuar skemës bazë: modulit W-M, produkt i mendjes së hollë të Herbert Chapman-it që drejtoi Arsenalin për 9 vjet deri sa vdiq në 1934. Thonë se furtuna e fortë e bën macen dhe miun të flenë bashkë. Me siguri Dinamo duhet t`i jetë dukur e stuhishme londinezëve, përderisa u vendos që ndeshja të luhej në White Hart Lane, shtëpia e Tottenham – rivalëve të urryer të Arsenalit. Po mesa duket, për agoninë e të gjithëve, Zoti kishte vendosur ta shtynte përsëri këtë përballje. Një mjegull e trashë përfshiu Londrën Veriore atë ditë dhe në stadium nuk mund të shihej dot se c`ndodhte në anën tjetër të fushës. Mirëpo arbitri rus Nikolay Latyshev i detyroi lojtarët të dilnin në bar. 30 sekonda kaluan nga fishkëllima e tij dhe Dinamo e pa veten në epërsi. Shumë pak veta e panë golin, por të gjithë dëshmuan më pas një përmbysje spektakolare nga ana e topcinjve. Fraksioni i pare i lojes u mbyll 3-2 për Arsenalin. Në këtë moment mjegulla u rëndua dhe dukej e sigurt se ndeshja do te nderpritej, por për habinë e të gjithëve takimi vazhdoi. Gjithsesi, pjesa e dytë i përngjau më tepër një teatri japonez hijesh dhe u kthye shpejt në një farsë. Dinamo shënoi 2 herë të tjera nga pozicione të parregullta dhe, me raste, të dyja ekipet futën lojtarë ekstra në fushë, megjithëse Dinamo luajti me 12 lojtarë për gati 20 minuta.

Në fund Arsenali u mposht, por kontestimet arritën majën. Kapiteni Cliff Bastin u shpreh se arbitri ishte i gatshëm të quante çdo gol të Dinamos, edhe sikur të ecnin me top në duar. Trajneri Allison akuzoi rusët se i kishin thënë gjyqtarit ta anullonte lojën nëse Arsenali do të mbetej në avantazh. Rusët nga ana tjetër u shprehën se edhe ata kishin dashur ndërprerjen e lojës në pushimin mes pjesëve, por iu tha se ishin vënë baste, ndaj loja duhej vazhduar. Dukshëm të ofenduar, Dinamo u bë gati për t`u kthyer në Rusi, por patën kohë edhe për një ndeshje të fundit ndaj skocezëve të Rangers. Përballë 92 000 të pranishmëve në Ibrox, një rekord më vete ky, një ndeshje e ashpër u zhvillua dhe në fund palët u ndanë në barazim 2-2.

Kur delegacioni u kthye në Moskë, atyre iu rezervua një pritje prej heronjsh. Krahas euforisë ende të freskët prej mposhtjes së Gjermanisë naziste vetëm pak muaj më parë, propaganda sovietike tani kishte një tjetër ushqim të gatshëm për të konsumuar: pamposhtmërine ndaj rivalëve ideologjike të perëndimit. Ndërkohë në Angli, ata më të polarizuarit kishin mbetur me një shije të hidhur nga e gjithë kjo histori. George Orwell do ta bënte këtë ndjenjë subjekt të esesë së tij “Shpirti Sportiv” ku vinte në lojë parimet e fair-playt duke vënë në dukje se konkurrenca fizike e kombinuar me nacionalizëm nxirrte në pah vetëm anët më negative të njeriut. Megjithvse përgjate 90 minutave një pjesë e kësaj deklarate mund të konsiderohet e vërtetë (të dalë një tifoz i zellshëm dhe ta kundershtojë po ia mbajti), e vërteta është se motivacioni i turit anglez të Dinamos ishte dhe mbeti “një shenjë e vullnetit të mirë” mes dy vendeve që kishin ndihmuar njëri-tjetrin në lufte pavarësisht diferencave ideologjike. Për ta mbyllur me fjalët e Sir Stanley Matthews, një prej figurave më të mëdhaja të sportit në historinë e Anglisë: “Shumë kohë ka kaluar që kur udhët tona u kryqëzuan me lojtarët Rusë në atë nëntor të pas luftës. Që atëherë, në zemrat e cdokujt, fjalët Dinamo e Moskës shkojnë krah për krah me konceptin e futbollit me klas.”

Henri BALLA